Cái vị ngọt mát của nước chè, giòn giòn dẻo dẻo của hạt đát, mùi thơm và ngọt của mít, thêm chút vị chua ngọt của dứa, tất cả quyện lại với nhau tạo nên một món ăn được xem là vị cứu tính cho mùa hè oi bức – chè mít đát.
Đát hay còn goi là đác – là hạt của một loại cây rừng, bên ngoài thì nhìn giống trái dừa, cũng được mọc thành buồng, nhưng nhỏ hơn rất nhiều. Bên trong được chia thành 2 ngăn, mỗi ngăn chưa 1 hạt đát. Hạt đát được bọc bên ngoài một lớp vở vàng, cứng. Loại cây này chỉ có ở khu vực miền Trung Nam Bộ, đặc biệt nhiều nhất là ở Phú Yên và Nha Trang. Nên không mấy khó hiểu khi nhiều người không biết loại cây này.
Hạt đát nói nôm na thì gần giống như hạt thốt nốt hoặc dừa nước, nhưng dai và dẻo hơn rất nhiều. Nếu hạt đát càng để già, càng dẻo và cứng. Cứng từ trong ra ngoài, phần đát già cứng sẽ có màu trắng đục, nhìn từ ngoài vào sẽ biết nên rất dễ phan biệt được hạt đát non hay già.
Nghe tên – chè mít đát – thì không khó hình dung ra được nguyên liệu của chè phải không nào. Nguyên liệu chính vẫn là hạt đát và mít. Đát được cắt lát làm 2 hoặc 3, hoặc nếu nhiều người muốn ăn càng mỏng thì có thể cắt lát mỏng hơn. Mít được thái sợi vừa ăn. Nấu kèm thường là dứa được thái nhỏ, hoặc đường thốt nốt tùy vào khẩu vị của từng người. Đầu tiên hạt đát được ngâm bằng nước lạnh, sau đó cho vào nồi luộc sơ qua, vớt ra rửa sạch. Nước được nấu sôi thì cho hạt đát vào, để sôi lại lần nữa rồi cho đường. Để thêm khoảng 5 phút sau đó tắt bếp, để nguội một chút rồi cho mít và dứa vào. Người ta không cho mít và dứa vào khi nước đang sôi vì như thế mít sẽ bị mền, ăn sẽ không ngon. Một nồi chè mít đát “đúng chuẩn” sẽ có nước chè trong, hạt đát mền, dẻo, mít và dứa giòn. Chè được nấu không quá ngọt, vị ngọt chủ yếu là từ các nguyên liệu, khi ăn tạo nên vị ngọt riêng. Món này có thể để trong ngăn mát của tủ lạnh rồi dùng luôn hoặc khi dùng có thể cho thêm vài viên đá.
Chè mít đát được xem là “vị cứu tinh” cho cái nắng nóng của mùa hè oi bức ở miền Trung. Nước chè ngọt trong, hạt đát dẻo dẻo, vị ngọt của mít và thêm chút chua chua ở dứa, ăn vào có cảm giác như một luồng suối lạnh chảy trong cổ họng.
Đát có rất có nhiều công dụng. Ngoài tính mát, đát còn có tác dụng làm đẹp, giữ dáng, điều trị xương khớp, điều hòa huyết áp, hỗ trợ tim mạch và tiêu hóa,… nên ngoài dùng để nấu chè, đát được người tiêu dùng biến tấu ra rất nhiều cách sử dụng. Đát có thể ăn trực tiếp, dùng chung với sữa chua, hoặc ngâm đường để qua một đêm là có thể ăn được.
Tuy nhiên, để bảo quản hạt đát được lâu ta nên để chúng trong tủ lạnh, có thể dùng tới 1 tháng. Đặc biệt khi sơ chế đát, cần phải rửa sạch lớp nhớt bên ngoài, rồi mới mang đi bảo quản hoặc chê biến. Nếu hạt đát để lâu bị cứng chỉ cần bỏ chúng vào ngăn đá của tủ lạnh qua một đêm, hôm sau lấy ra để cho rã đông thì hạt đát sẽ mềm dẻo trở lại. Ngâm nước đát trước khi sử dụng cũng có tác dụng làm trắng, nềm hạt đát.
Ngày xưa khi đến mùa hè, mọi người lại thi nhau lên rừng hái đát về ăn. Lúc ấy, đát còn ít người biết đến, có người còn không ăn được nó cũng như chưa ai biết đến công dụng tuyệt vời của nó. Dần dần, đát được biết đến nhiều hơn, đến ngày hôm nay, hạt đát được săn đón như “một vị minh tinh” cho mùa hè. Những người buôn bán ở Sài Gòn hoặc các nơi khác cũng nghe được “danh tiếng” của nó, thi nhau đặt hàng để về chế biến buôn bán ở địa phương họ. Cũng vì thế, giá thành của hạt đát ngày càng tăng cao, không còn là hạt đát “cho không ai lấy” như ngày xưa nữa.
Hạt đát hầu như cũng phổ biến hơn đối với người tiêu dùng. Tuy nhiên, ở những nơi khác, hạt đát chỉ được thêm vào để tăng vị cho các món ăn khác. Còn để thưởng thức được chè mít đát đúng chuẩn thì phải về Nha Trang – thành phố biển nhưng có đặc sản rừng thì mới cảm nhận được hết hương vị tuyệt vời của món ăn dân dã nhưng không kém phần hấp dẫn này!
Có thể bạn quan tâm:
Yến sào – món quà trân quý từ cuộc sống
Chôm chôm Khánh Sơn – nguồn thu mới cho nhân dân địa phương
